1.2 ព័ត៌មានលម្អិតពីបុគ្គលសំខាន់ៗ និងស្ថាប័នដែលចូលរួមក្នុងការវាយតម្លៃ និងចងក្រងឯកសារនៃបច្ចេកទេស

ឈ្មោះគម្រោងដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃលើបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

Projet de Gestion Participative et Intégrée des Bassins Versants pour la Lutte contre l’Erosion (FAO/GPC/MOR/050/SWI)

ឈ្មោះអង្គភាពមួយ (ច្រើន) ដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

Bern University of Applied Sciences, School of Agricultural, Forest and Food Sciences (HAFL) - ប្រទេសស្វ៊ីស

1.3 លក្ខខណ្ឌទាក់ទងទៅនឹងការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យដែលបានចងក្រងតាមរយៈ វ៉ូខេត

អ្នកចងក្រង និង(បុគ្គលសំខាន់ៗ)យល់ព្រមទទួលយកនូវលក្ខខណ្ឌនានាទាក់ទងទៅនឹងការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យដែលបានចងក្រងតាមរយៈវ៉ូខេត:

បាទ/ចា៎

1.4 សេចក្តីប្រកាសស្តីពីចីរភាពនៃការពណ៌នាពីបច្ចេកទេស

តើបច្ចេកទេសដែលបានពណ៌នានេះមានបញ្ហាដែលផ្តោតលើការធ្លាក់ចុះគុណភាពដី, បើដូច្នេះវាមិនអាចត្រូវបានប្រកាសថាជាបច្ចេកទេសនៃការគ្រប់គ្រងប្រកបដោយចីរភាពទេ?

ទេ

មតិយោបល់:

Chaque système d'irrigation dans un pays aride ou semi-aride pose des problèmes par rapport à la dégradation des terres. Il s'agit toujours de trouver les méthodes dont les avantages surpassent les inconvénients.

2.1 ការពណ៌នាដោយសង្ខេបពីបច្ចេកទេស

និយមន័យបច្ចេកទេស:

Le système de khtarat ou khatarat, au Maroc, est constitué d’un tunnel horizontal et de puits verticaux. Le tunnel horizontal, creusé dans la montagne permet d’atteindre une source souterraine et d’en amener les eaux par gravitation vers l’extérieur. Les puits verticaux creusés le long du tunnel horizontal servent à l’aération et facilitent le creusage. Ce système est nommé foggara/fuggara, qanat, kariz oukarez, dans d'autres régions.

2.2 ការពណ៌នាលម្អិតពីបច្ចេកទេស

ការពណ៌នា:

Dans les montagnes et les plaines semi-arides aux alentours de Midelt, dans le Moyen Atlas, l’accès à l’eau est un des facteurs limitant les activités agricoles et humaines. Cette zone était anciennement couverte de forêts, constituées principalement de chênes verts et de cèdres de l’Atlas. L’expansion non contrôlée des activités humaines a entraîné la dégradation de ces forêts et de la production des parcours pour l’élevage. En conséquence, les activités humaines se tournent de plus en plus vers l’arboriculture, principalement la production des pommes. Cependant, le pommier n’est pas résistant à la sècheresse et nécessite d’être irrigué dans cette zone. Les forages de plus en plus nombreux minent l’aquifère. De plus, les infiltrations d’eau de pluie pour recharger la nappe phréatique diminuent à cause de la dégradation des bassins versant.
Le khtarat - nommés qanat, kariz, karez, ou foggara dans d’autres régions du Maroc – est un système de collecte des eaux souterraines fonctionnant par gravitation. Un tunnel horizontal (riäbät) est creusé légèrement en pente, pour atteindre une source d’eau détectée par un sourcier. Afin d’évacuer les déblais et ventiler le tunnel pour permettre aux travailleurs de respirer, des cheminées verticales (aussi appelées khtarat) sont creusées.
Le creusage se fait à l’aide de burins et de marteaux, puis les déblais sont éliminés via les cheminées verticales à l’aide d’une corde et d’un remonte-charge manuel. Les tunnels sont creusés dans une couche assez stable pour éviter les éboulements, mais assez meuble afin de faciliter le creusage.
Le khtarat est un système durable de collecte des eaux pour les raisons suivantes :
•Il fonctionne par gravitation et ne consomme donc pas d’énergies fossiles.
•Il ne nécessite que peu d’intrants. Les seuls intrants nécessaires sont le creusage lors de la mise en place, et deux jours annuels d’entretien réunissant une dizaine de personnes pour un système de khtarat de 50 m de profondeur.
•Il ne collecte que les eaux renouvelables et ne touche pas aux eaux fossiles, ce qui le rend plus durable par rapport à un système de collecte des eaux par pompage.
•Le système étant communautaire, un accès plus équitable à l’eau est garanti, ce qui diminue les inégalités sociales.
Malheureusement, à cause des pompages non contrôlés dans la zone, le niveau de l’aquifère baisse, et par conséquent les khtarats conduisent de moins en moins d’eau. De plus, une grande partie de l’eau est utilisée pour la production des pommes, gourmande en eau, alors que d’autres cultures (abricotiers par exemple) survivent sans irrigation additionnelle en été.
Les utilisateurs apprécient le fait que dans le khtarat l’eau s’écoule par gravitation, sans utilisation de motopompes et de gasoil. En revanche, ils regrettent que l’eau ne soit pas disponible toute l’année. Cette pénurie est due au manque de recharge de l’aquifère causée par la dégradation des zones en amont et la diminution de neige en hiver.

2.3 ​រូបភាពនៃបច្ចេកទេស

2.5 ប្រទេស/តំបន់/ទីតាំងកន្លែង ដែលបច្ចេកទេសត្រូវបានអនុវត្ត និងបានគ្រប់ដណ្តប់ដោយការវាយតម្លៃនេះ

2.6 កាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្ត

ប្រសិនបើមិនច្បាស់ឆ្នាំ សូមបញ្ជាក់កាលបរិច្ឆេទដែលប្រហាក់ប្រហែល:

• 10-50 ឆ្នាំ

2.7 ការណែនាំពីបច្ចេកទេស

សូមបញ្ជាក់តើបច្ចេកទេសត្រូវបានណែនាំឱ្យអនុវត្តដោយរបៀបណា:

• ជាផ្នែកនៃប្រព័ន្ធប្រពៃណី (> 50 ឆ្នាំ)

មតិយោបល់ (ប្រភេទនៃគម្រោង ។ល។):

La technologie est traditionnelle, les deux khtarat étudiés ont étés construits il y a environ 20 et 30 ans.

3.1 គោលបំណងចម្បង (១​ ឬច្រើន)​ នៃបច្ចេកទេសនេះ

• ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវផលិតកម្ម

3.2 ប្រភេទដីប្រើប្រាស់មួយប្រភេទ (ច្រើនប្រភេទ) ដែលបានអនុវត្តបច្ចេកទេស

ដីប្រើប្រាស់ចម្រុះនៅលើដីតែមួយ:

បាទ/ចា៎

បញ្ជាក់ពីប្រភេទដីច្រើនប្រភេទ (ដីដាំដំណាំ/ដីចិញ្ចឹមសត្វ/ដីព្រៃឈើ):

• Agro-pastoralism ( រួមបញ្ចូលទាំងដំណាំ និងចិញ្ចឹមសត្វ)

មតិយោបល់:

Principaux produits/ services: Plantations arboricoles, avec cultures sous-jacentes.
Le système analysé s'arrête au moment ou l'eau atteint la surface. Les cultures et l'abreuvage du bétail n'est pas analysé.

Densité d'élevage/ chargement: Surpâturage dans toute la zone.

3.3 បន្ទាប់ពីអនុវត្តបច្ចេកទេស តើដីប្រើប្រាស់មានការប្រែប្រួលដែររឺទេ?

បន្ទាប់ពីអនុវត្តបច្ចេកទេស តើដីប្រើប្រាស់មានការប្រែប្រួលដែររឺទេ?

• បាទ/ច៎ា (សូមបំពេញសំណួរខាងក្រោមពីស្ថានភាពដីប្រើប្រាស់មុនពេលអនុវត្តបច្ចេកទេស)

មតិយោបល់:

Ce système a permis l'établissement d'agriculture, comme les puits.

3.4 ការផ្គត់ផ្គង់ទឹក

ការផ្គត់ផ្គង់ទឹកនៅកន្លែងអនុវត្តបច្ចេកទេស:

• ទឹកភ្លៀង និងប្រព័ន្ធស្រោចស្រព

មតិយោបល់:

C'est le système d'irrigation qui est analysé, et non l'utilisation des terres. Les cultures étaient non irrigués avant, les khtarats ont permis l'irrigation.

3.5 ក្រុម SLM ដែលបច្ចេកទេសស្ថិតនៅក្នុង

• ការគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធស្រោចស្រព (រួមទាំងការផ្គត់ផ្គង់ទឹក ប្រព័ន្ធបង្ហូរ)
• ការគ្រប់គ្រងទឹកក្រោមដី

3.6 វិធានការ SLM ដែលបញ្ចូលនូវបច្ចេកទេស

3.7 កំណត់ប្រភេទនៃការធ្លាក់ចុះគុណភាពដីសំខាន់ៗដែលបច្ចេកទេសនេះបានដោះស្រាយ

មតិយោបល់:

Les khtarats permettent d'irriguer, ainsi que d'abreuver du bétail.

3.8 ការពារ កាត់បន្ថយ ឬស្តារឡើងវិញនៃការធ្លាក់ចុះគុណភាពដី

បញ្ជាក់ពីគោលដៅរបស់បច្ចេកទេស ដែលផ្តោតទៅការធ្លាក់ចុះគុណភាពដី:

• ដែលមិនអាចអនុវត្តបាន

មតិយោបល់:

Il s'agit d'un système de collecte de l'eau des eaux souterraines, permettant entre autre la production agricole.

4.1 គំនូសបច្ចេកទេសនៃបច្ចេកទេសនេះ

4.2 ព័ត៌មានទូទៅដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការគណនាធាតុចូល និងថ្លៃដើម

កំណត់របៀបនៃការគណនាថ្លៃដើម និងធាតុចូល:

• ក្នុងឯកតាបច្ចេកទេស

ផ្សេងៗ/ រូបិយប័ណ្ណជាតិ (បញ្ជាក់):

Dirham

បើពាក់ព័ន្ធសូមកំណត់អត្រាប្តូរប្រាក់ពីដុល្លាទៅរូបិយប័ណ្ណតំបន់ (ឧ.​​ 1 ដុល្លារ​ = 79.9 រៀលនៃរូបិយប័ណ្ណប្រេស៊ីល) ៖ 1 ដុល្លារ =:

10,0

4.3 សកម្មភាពបង្កើត

	សកម្មភាព	រយៈពេល​ (រដូវកាល)
1.	Le sourcier doit trouver une voie d'eau souterraine
2.	Creusage	En dehors des périodes de pluie

4.4 ថ្លៃដើម និងធាតុចូលដែលត្រូវការសម្រាប់ការបង្កើតបច្ចេកទេស

	បញ្ជាក់ពីធាតុចូល	ឯកតា	បរិមាណ	ថ្លៃដើមក្នុងមួយឯកតា	ថ្លៃធាតុចូលសរុប	% នៃថ្លៃដើមដែលចំណាយដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី
កម្លាំងពលកម្ម	Creusage	Jours-personne	38,0	80,0	3040,0	100,0
សម្ភារៈ	Seau	pièces	5,0	10,0	50,0	100,0
សម្ភារៈ	Marteau	pièces	2,0	40,0	80,0	100,0
សម្ភារៈ	Burin	pièces	4,0	30,0	120,0	100,0
សម្ភារៈ	Pelle	pièces	2,0	40,0	80,0	100,0
សម្ភារៈ	Monte-charge	pièce	1,0
ថ្លៃដើមសរុបក្នុងការបង្កើតបច្ចេកទេស					3370,0
ថ្លៃដើមសរុបក្នុងការបង្កើតបច្ចេកទេសគិតជាដុល្លារ					337,0

មតិយោបល់:

Pour creuser 1 m dans le sol, et éliminer la terre/roche, 2 travailleurs nécessitent 2 heures selon la personne interviewé. Mais cette personne était trop jeune lorsque c'était construit, donc c'est une estimation de sa part. De plus, c'est un travail extrêmement épuisant et éprouvant, donc des journées de 8 heures sont improbables.

4.5 សកម្មភាពថែទាំ

	សកម្មភាព	ពេលវេលា/ ភាពញឹកញាប់
1.	Nettoyage à l'intérieur du système de khtarat	annuellement

4.6 កំណត់ថ្លៃដើមសម្រាប់ការថែទាំ/ សកម្មភាពរបស់បច្ចេកទេស (ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំ)

	បញ្ជាក់ពីធាតុចូល	ឯកតា	បរិមាណ	ថ្លៃដើមក្នុងមួយឯកតា	ថ្លៃធាតុចូលសរុប	% នៃថ្លៃដើមដែលចំណាយដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី
កម្លាំងពលកម្ម	Nettoyage et entretien	jours-personne	20,0	80,0	1600,0	100,0
ថ្លៃដើមសរុបសម្រាប់ការថែទាំដំណាំតាមបច្ចេកទេស					1600,0
ថ្លៃដើមសរុបសម្រាប់ការថែទាំដំណាំតាមបច្ចេកទេសគិតជាដុល្លារ					160,0

មតិយោបល់:

L'entretien se fait pendant deux jours chaque année, nécessitant 10 personnes. Mais comme il y a un recrudescence de creusage de puits privés et de forages, l'entretien collectif est abandonné.

4.7 កត្តាសំខាន់បំផុតដែលមានឥទ្ធិពលដល់ការចំណាយ

ពណ៌នាពីកត្តាប៉ះពាល់ចម្បងៗទៅលើថ្លៃដើម:

La dureté du sol, donc sa nature ( couche argileuse, marneuse ou de pierre) influe sur la quantité de travail nécessaire, qui est le facteur de coût le plus important.

5.1 អាកាសធាតុ

5.2 សណ្ឋានដី

បញ្ជាក់ថាតើបច្ចេកទេសនេះត្រូវបានអនុវត្តន៍នៅក្នុង:

• សណ្ឋានដីផត

មតិយោបល់ និងបញ្ចាក់បន្ថែមអំពីសណ្ឋានដី :

C'est utilisé dans ce cas dans le flanc du fond de la vallée.

5.3 ដី

បើអាចសូមភ្ជាប់ការពណ៌នាពីដីឱ្យបានច្បាស់ ឬព័ត៌មានដែលអាចទទួលបាន ឧ. ប្រភេទដី, pH ដី/ ជាតិអាស៊ីត, សមត្ថភាពផ្លាស់ប្តូរកាចុង, វត្តមាននីត្រូសែន, ភាពប្រៃ ។ល។:

Le sol est composé de couches de marne, d'argile, ainsi que de couches rocheuses.

5.4 ទឹកដែលអាចទាញមកប្រើប្រាស់បាន និងគុណភាពទឹក

តើមានបញ្ហាភាពទឹកប្រៃហូរចូលមកដែរឬទេ?

បាទ/ចា៎

សូមបញ្ជាក់:

Des sels cristallisent sur les murs des canaux.

តើទឹកជំនន់កំពុងកើតមាននៅតំបន់នេះដែររឺទេ?

ទេ

មតិយោបល់ និងលក្ខណៈពិសេសផ្សេងៗទៀតលើគុណភាព និងបរិមាណទឹក​ :

L'eau dans le sol dépend des précipitations sous forme de neige, ainsi que de la qualité du couvert végétal.

5.5 ជីវៈចម្រុះ

5.6 លក្ខណៈនៃអ្នកប្រើប្រាស់ដីដែលអនុវត្តបច្ចេកទេស

5.7 ទំហំផ្ទៃដីជាមធ្យមនៃដីប្រើប្រាស់ដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី ក្នុងការអនុវត្ត​បច្ចេកទេស

5.8 ភាពជាម្ចាស់ដី កម្មសិទ្ធប្រើប្រាស់ដី និងកម្មសិទ្ធប្រើប្រាស់ទឹក

ភាពជាម្ចាស់ដី:

• ឯកជន មិនមានកម្មសិទ្ធ

កម្មសិទ្ធិប្រើប្រាស់ដី:

• ឯកជន

កម្មសិទ្ធប្រើប្រាស់ទឹក:

• អាស្រ័យផលសេរី (មិនមានការកំណត់)
• ជាក្រុម (មានដែនកំណត់)

5.9 ការប្រើប្រាស់សេវាកម្ម និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ

6.1 ផលប៉ះពាល់ក្នុងបរិវេណអនុវត្តបច្ចេកទេសដែលកើតមាន

ផលប៉ះពាល់លើសេដ្ឋកិច្ចសង្គម

ផលិតផល

ទឹកដែលអាចទាញមកប្រើប្រាស់បាន និងគុណភាពទឹក

ផលប៉ះពាល់ទៅលើវប្បធម៌សង្គម

ផលប៉ះពាល់ទៅលើអេកូឡូស៊ី

វដ្តទឹក/លំហូរ

ជីវចម្រុះ៖ ដំណាំ, សត្វ

6.2 ផលប៉ះពាល់ក្រៅបរិវេណអនុវត្តបច្ចេកទេសដែលកើតមាន

6.3 ភាពប្រឈម និងភាពរួសនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងគ្រោះអាកាសធាតុ/ គ្រោះមហន្តរាយ (ដែលដឹងដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី)

ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ

ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ

	រដូវកាល	កើនឡើង ឬថយចុះ	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
បរិមាណទឹកភ្លៀងប្រចាំឆ្នាំ		ថយចុះ	មិនល្អ
ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុផ្សេងៗ	Quantité de neige	ថយចុះ	មិនល្អ

គ្រោះអាកាសធាតុ (មហន្តរាយ) ​

គ្រោះមហន្តរាយទឹក

	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
ទឹកជំនន់ដោយទឹកភ្លៀង	មិនល្អ

មតិយោបល់:

Les canaux verticaux ne sont pas surélevés, donc en cas de crues l'eau s'y engouffre et cause des éboulements. Certains canaux verticaux sont surélevés et stabilisés avec des pierres afin d'éviter ce problème.

6.4 ការវិភាគថ្លៃដើម និងអត្ថប្រយោជន៍

តើផលចំណេញ និងថ្លៃដើមត្រូវបានប្រៀបធៀបគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច (ទស្សនៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី)?

តើផលចំណេញ និងការថែទាំ/ ជួសជុលត្រូវបានប្រៀបធៀបគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច (ទស្សនៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី)?

មតិយោបល់:

L'entretien n'est plus rentable à cause d'un pompage en amont, ainsi qu'à cause de dangers d'éboulement dans un des systèmes.

6.5 ការទទួលយកបច្ចេកទេស

• 1-10%

បើអាច សូមបញ្ជាក់ពីបរិមាណ (ចំនួនគ្រួសារ និង/ ឬតំបន់គ្របដណ្តប់):

Très peu de ménages ont des khtarats dans la région de Midelt. Ce système est plus commun dans le sud du pays.

ក្នុងចំណោមគ្រួសារទាំងអស់ដែលបានអនុវត្តបច្ចេកទេស តើមានប៉ុន្មាន​គ្រួសារ​ដែល​ចង់​ធ្វើ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ដោយមិន​ទទួល​បាន​សម្ភារៈ​លើក​​ទឹកចិត្ត/​ប្រាក់ឧបត្ថម្ភ?​:

• 91-100%

6.6 ការបន្សុំា

តើថ្មីៗនេះ បច្ចេកទេសនេះត្រូវបានកែតម្រូវ​ដើម្បី​បន្ស៊ាំ​ទៅនឹង​ស្ថាន​ភាព​ប្រែប្រួល​ដែរ​ឬទេ?

បាទ/ចា៎

ផ្សេងៗ​ (សូមបញ្ជាក់):

Dégradation de l'aquifère

បញ្ជាក់ពីការបន្ស៊ាំនៃបច្ចេកទេស (ការរៀបចំ, ឧបករណ៍/ប្រភេទ​ ។ល។):

La technologie est en train d'être abandonnée, à cause des pompages en amont qui réduisent la productivité du système. Les utilisateurs des terres s'adaptent en pompant les eaux souterraines plus rapidement que leurs voisins (course à l'eau) ce qui n'est pas durable, contrairement aux Khtarats.

6.7 ភាពខ្លាំង/ គុណសម្បត្តិ/ ឱកាសនៃបច្ចេកទេស

ភាពខ្លាំង/ គុណសម្បត្តិ/ ឱកាសនៅកន្លែងរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី
Ne nécessite pas de gasoil pour pomper l’eau d’irriguation.
L'eau collectée par les kathrat n'est pas trop froide, contrairement à l'eau des profondeurs pompée par motopompe, ce qui est bénéfique pour les cultures.

ភាពខ្លាំង/ គុណសម្បត្តិ/ ឱកាស​ ទស្សនៈរបស់បុគ្គលសំខាន់ៗ
Un système de khtarat permet de limiter la consommation d’eau à la quantité qui se recharge dans l'aquifère, sans toucher les réserves d'eau fossiles. Le système est donc durable.
Les khtarats permettent de garder des zones vivantes, grâce à la mise en place de fermes et la création d'écosystèmes productifs.

6.8 ភាពខ្សោយ/ គុណវិបត្តិ/ ហានិភ័យនៃបច្ចេកទេស និងវិធីសាស្ត្រដោះស្រាយ

ភាពខ្សោយ/ គុណវិបត្តិ/ ហានិភ័យ ទស្សនៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី	តើបច្ចេកទេសទាំងនោះបានដោះស្រាយបញ្ហាដូចម្តេច?
Quand il n'y a pas de neige, il n'y a pas d'eau dans l'aquifère. Il faut donc pomper l'eau de puits plus profonds.	Au lieu de pomper l'eau de puits à l'aide de motopompes, résoudre les problèmes de dégradation du bassin versant, qui sont la cause du manque d'infiltration de l'eau dans l'aquifère.

ភាពខ្សោយ/ គុណវិបត្តិ/ ហានិភ័យ ទស្សនៈរបស់អ្នកចងក្រងឬបុគ្គលសំខាន់ៗ	តើបច្ចេកទេសទាំងនោះបានដោះស្រាយបញ្ហាដូចម្តេច?
Comme tout système d'irrigation, la collecte d’eau par kathrat baisse le niveau de la nappe phréatique.	En ayant des règles claires sur l'utilisation de l'eau, qui limitent le captage à la vitesse de recharge de la nappe.

7.1 វិធីសាស្ត្រ/ ប្រភពនៃព័ត៌មាន

7.2 ឯកសារយោងដែលបានចេញផ្សាយ

ចំណងជើង អ្នកនិពន្ធ ឆ្នាំ ISBN:

Syrian qanat Romani: history, ecology, abandonment. Lightfoot. 1996. https://doi.org/10.1006/jare.1996.0068

មានប្រភពមកពីណា? ថ្លៃដើមប៉ុន្មាន?

https://sci-hub.io/http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0140196396900683

7.3 ការភ្ជាប់ទៅកាន់ព័ត៌មានពាក់ព័ន្ធលើប្រព័ន្ធអនឡាញ

ចំណងជើង/ ពណ៌នា:

Article général de wikipédia sur les chtarat, globalement appelés Qanat

វេបសាយ:

https://fr.wikipedia.org/wiki/Qanat

ចំណងជើង/ ពណ៌នា:

Video sur les Qanats en Iran, de National Geographic

វេបសាយ:

https://www.youtube.com/watch?v=WP5bAobRHGQ

ចំណងជើង/ ពណ៌នា:

Video "Water from the Dawn of Civilization" par Joshka Wessels

វេបសាយ:

https://www.youtube.com/watch?v=GJbTOb3y208