1.2 ព័ត៌មានលម្អិតពីបុគ្គលសំខាន់ៗ និងស្ថាប័នដែលចូលរួមក្នុងការវាយតម្លៃ និងចងក្រងឯកសារនៃបច្ចេកទេស

ឈ្មោះអង្គភាពមួយ (ច្រើន) ដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

Tajik Academy of Agricultural Sciences (Tajik Academy of Agricultural Sciences) - ប្រទេសតាហ្ស៊ីគីស្ថាន

ឈ្មោះអង្គភាពមួយ (ច្រើន) ដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

Global Environment Facility Tajikistan (GEF) - ប្រទេសតាហ្ស៊ីគីស្ថាន

ឈ្មោះអង្គភាពមួយ (ច្រើន) ដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

Tajik Soil Insitute (Tajik Soil Institute) - ប្រទេសតាហ្ស៊ីគីស្ថាន

ឈ្មោះអង្គភាពមួយ (ច្រើន) ដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

UNEP (UNEP) - ប្រទេសកេនយ៉ា

ឈ្មោះអង្គភាពមួយ (ច្រើន) ដែលបានចងក្រងឯកសារ/ វាយតម្លៃបច្ចេកទេស (បើទាក់ទង)

Institute for Environment and Human Security, United Nations University (Institute for Environment and Human Security, United Nations University) - ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់

1.3 លក្ខខណ្ឌទាក់ទងទៅនឹងការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យដែលបានចងក្រងតាមរយៈ វ៉ូខេត

អ្នកចងក្រង និង(បុគ្គលសំខាន់ៗ)យល់ព្រមទទួលយកនូវលក្ខខណ្ឌនានាទាក់ទងទៅនឹងការប្រើប្រាស់ទិន្នន័យដែលបានចងក្រងតាមរយៈវ៉ូខេត:

បាទ/ចា៎

2.1 ការពណ៌នាដោយសង្ខេបពីបច្ចេកទេស

និយមន័យបច្ចេកទេស:

Cultivation of fodder crops (alfa-аlfa) on irrigated slopes of 60% steepness in the arid mountainous area of the Western Pamirs (Vanj valley).

2.2 ការពណ៌នាលម្អិតពីបច្ចេកទេស

ការពណ៌នា:

In 1993, in the Vanj district all land suitable for tilling was already occupied, only steep slopes were uncultivated. However, one innovative land user began to set up on a slope with 60% steepness, a 3 ha plot for intensive grass / fodder production through his own initiative. By the application of irrigation, within 3-5 years the very low productive grazing land was converted into a highly productive and sustainable cut-and-carry system. The technology is very effective in these ecological conditions for rapid rehabilitation of degraded lands. Over the 18 years of on-going fodder production on the plot, the pure alfa-alfa culture transformed into a grass-bean mixture, which provides even better soil cover and soil conservation.

Purpose of the Technology: The main purpose is secured fodder production for keeping livestock in the winter time. Despite the steep slope of 60%, and low-productive soils, by applying irrigation, the farmer gets three harvests of hay per season, amounting to about 8-12 ton of high quality fodder. Thus, over all these years, the farmer has had no problems producing sufficient fodder for his livestock.

Establishment / maintenance activities and inputs: The establishment of such a plot is very labour-intensive. However, within 3-4 years the productivity of the land improves several times over. High yields of high quality hay can be obtained within the short term, and the labour intensive activities are mostly needed just within the first year of establishment. Thus, many farmers have been attracted to apply this technology.

Natural / human environment: The plot described is situated in the village of Ravgada, Jamoat Teharv in Vanj district. Vanj is one of the two districts of GBAO with favourable agro-climatic conditions. But even here the natural fertility of the stony soils is low, especially on pasture lands with sparse vegetation. Due to the high aridity, farming is not possible without irrigation. The main income of the population is from livestock and the sale of nuts and fruits. All families that have recently become independent farmers, had mostly lands on steep slopes allocated to them. These families have therefore been applying the described technology with minor variations depending on the topography of their land.

2.3 ​រូបភាពនៃបច្ចេកទេស

2.5 ប្រទេស/តំបន់/ទីតាំងកន្លែង ដែលបច្ចេកទេសត្រូវបានអនុវត្ត និងបានគ្រប់ដណ្តប់ដោយការវាយតម្លៃនេះ

2.6 កាលបរិច្ឆេទនៃការអនុវត្ត

ប្រសិនបើមិនច្បាស់ឆ្នាំ សូមបញ្ជាក់កាលបរិច្ឆេទដែលប្រហាក់ប្រហែល:

• 10-50 ឆ្នាំ

2.7 ការណែនាំពីបច្ចេកទេស

សូមបញ្ជាក់តើបច្ចេកទេសត្រូវបានណែនាំឱ្យអនុវត្តដោយរបៀបណា:

• តាមរយៈការបង្កើតថ្មីរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី

មតិយោបល់ (ប្រភេទនៃគម្រោង ។ល។):

The technology was established in 1992.

3.1 គោលបំណងចម្បង (១​ ឬច្រើន)​ នៃបច្ចេកទេសនេះ

• ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវផលិតកម្ម

3.2 ប្រភេទដីប្រើប្រាស់មួយប្រភេទ (ច្រើនប្រភេទ) ដែលបានអនុវត្តបច្ចេកទេស

មតិយោបល់:

Major land use problems (compiler’s opinion): Low natural fertility of soils, very stony land, farming is not possible without irrigation.

Major land use problems (land users’ perception): Lack of water. A lot of money and work is required to supply water to areas on steep slopes.

Future (final) land use (after implementation of SLM Technology): Grazing land: Gi: Intensive grazing/ fodder production

3.3 បន្ទាប់ពីអនុវត្តបច្ចេកទេស តើដីប្រើប្រាស់មានការប្រែប្រួលដែររឺទេ?

មតិយោបល់:

Future (final) land use (after implementation of SLM Technology): Grazing land: Gi: Intensive grazing/ fodder production

3.4 ការផ្គត់ផ្គង់ទឹក

ការផ្គត់ផ្គង់ទឹកនៅកន្លែងអនុវត្តបច្ចេកទេស:

• ប្រព័ន្ធស្រោចស្រពទាំងស្រុង

3.5 ក្រុម SLM ដែលបច្ចេកទេសស្ថិតនៅក្នុង

• ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងគម្របដី/ ដំណាំគម្របដី
• ធ្វើឱ្យប្រសើរឡើងនូវការបង្កាត់ពូជរុក្ខជាតិ/ សត្វ

3.6 វិធានការ SLM ដែលបញ្ចូលនូវបច្ចេកទេស

មតិយោបល់:

Main measures: vegetative measures

Secondary measures: structural measures

Type of vegetative measures: in blocks

3.7 កំណត់ប្រភេទនៃការធ្លាក់ចុះគុណភាពដីសំខាន់ៗដែលបច្ចេកទេសនេះបានដោះស្រាយ

មតិយោបល់:

Main type of degradation addressed: Wt: loss of topsoil / surface erosion, Cn: fertility decline and reduced organic matter content, Bc: reduction of vegetation cover

Secondary types of degradation addressed: Wg: gully erosion / gullying, Ha: aridification

Main causes of degradation: overgrazing (grazing without rotation), droughts (High aridity, low precipitation), other natural causes (avalanches, volcanic eruptions, mud flows, highly susceptible natural resources, extreme topography, etc.) specify (very steep slopes (all other land was already occupied)), population pressure (lack of land), poverty / wealth (not enough resources)

Secondary causes of degradation: crop management (annual, perennial, tree/shrub) (fields with perennial crops are not wide spread), deforestation / removal of natural vegetation (incl. forest fires) (tree cutting for fuel), labour availability (migration to Russia), inputs and infrastructure: (roads, markets, distribution of water points, other, …) (no direct access to markets), education, access to knowledge and support services (no institutional support), war and conflicts (main cause for food unsecurity)

3.8 ការពារ កាត់បន្ថយ ឬស្តារឡើងវិញនៃការធ្លាក់ចុះគុណភាពដី

បញ្ជាក់ពីគោលដៅរបស់បច្ចេកទេស ដែលផ្តោតទៅការធ្លាក់ចុះគុណភាពដី:

• ការកាត់បន្ថយការធ្លាក់ចុះគុណភាពដី
• ការជួសជុល/ ស្តារឡើងវិញនៃឱនភាពដីធ្ងន់ធ្ងរ

មតិយោបល់:

Main goals: mitigation / reduction of land degradation

Secondary goals: prevention of land degradation, rehabilitation / reclamation of denuded land

4.1 គំនូសបច្ចេកទេសនៃបច្ចេកទេសនេះ

4.2 ព័ត៌មានទូទៅដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការគណនាធាតុចូល និងថ្លៃដើម

ផ្សេងៗ/ រូបិយប័ណ្ណជាតិ (បញ្ជាក់):

somoni

បើពាក់ព័ន្ធសូមកំណត់អត្រាប្តូរប្រាក់ពីដុល្លាទៅរូបិយប័ណ្ណតំបន់ (ឧ.​​ 1 ដុល្លារ​ = 79.9 រៀលនៃរូបិយប័ណ្ណប្រេស៊ីល) ៖ 1 ដុល្លារ =:

4,53

4.3 សកម្មភាពបង្កើត

	សកម្មភាព	រយៈពេល​ (រដូវកាល)
1.	Clearing the site of stones	before plowing
2.	Clearing the site of stones	before plowing
3.	plowing the land using ox	Spring / 1 time in 19 years
4.	plowing the land using ox	Spring / 1 time in 19 years
5.	Purchasing fertilisers(50 kg=150s)
6.	Purchasing fertilisers(50 kg=150s)
7.	Applying fertilisers	before sowing
8.	Applying fertilisers	before sowing
9.	alfa-alfa seeds
10.	alfa-alfa seeds
11.	planting (sowing) alfalfa
12.	planting (sowing) alfalfa
13.	watering the field
14.	watering the field
15.	Construction of main irrigation canal(pipes water from a spring)
16.	Construction of main irrigation canal(pipes water from a spring)
17.	Purchasing of pipes20 Ø= 50cm x 6m1=100$
18.	Purchasing of pipes20 Ø= 50cm x 6m1=100$
19.	installation of pipesover a length of 120m
20.	installation of pipesover a length of 120m
21.	Construction ofirrigation network on site	before sowing
22.	Construction ofirrigation network on site	before sowing
23.	stabilisation of irrigation canals with stones collected from the fields	after plowing
24.	stabilisation of irrigation canals with stones collected from the fields	after plowing

4.4 ថ្លៃដើម និងធាតុចូលដែលត្រូវការសម្រាប់ការបង្កើតបច្ចេកទេស

	បញ្ជាក់ពីធាតុចូល	ឯកតា	បរិមាណ	ថ្លៃដើមក្នុងមួយឯកតា	ថ្លៃធាតុចូលសរុប	% នៃថ្លៃដើមដែលចំណាយដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី
កម្លាំងពលកម្ម	Clearing the site of stones	Persons/day	10,0	30,0	300,0	100,0
កម្លាំងពលកម្ម	Plowing the land with ox	Persons/day	9,0	180,0	1620,0	100,0
កម្លាំងពលកម្ម	Applying Fertilizer/planting alfalfa/watering	Persons/day	13,0	30,0	390,0	100,0
កម្លាំងពលកម្ម	Construction of irrigation pipes	Persons/day	304,0	30,0	9120,0	100,0
សម្ភារៈ	Purchasing of pipes 20 Ø= 50cm x 6m 1=100$	pipes	20,0	453,0	9060,0	100,0
សម្ភារៈ	Labour: Constructing and stabilizing irrigation network (3km)	Persons/day	450,0	30,0	13500,0	100,0
សម្ភារៈដាំដុះ	Alfa-alfa seeds	kg	48,0	20,0	960,0	100,0
ជី និងសារធាតុពុល	Fertilizer	kg	500,0	3,0	1500,0	100,0
ថ្លៃដើមសរុបក្នុងការបង្កើតបច្ចេកទេស					36450,0
ថ្លៃដើមសរុបក្នុងការបង្កើតបច្ចេកទេសគិតជាដុល្លារ					8046,36

មតិយោបល់:

Duration of establishment phase: 1 month(s)

4.5 សកម្មភាពថែទាំ

	សកម្មភាព	ពេលវេលា/ ភាពញឹកញាប់
1.	watering the field10 times per vegetation period (5 month).Once, every 9 days for 3 ha.	during vegetation period
2.	cutting of alfa-alfa and natural grass	3 times per year
3.	Repairing and cleaning of the main irrigation canal from sediments and debris	Before the irrigation season in spring
4.	repairing and cleaning of the irrigation network from sediment and branches on an overall area of 3 ha	Before the irrigation season in spring

4.6 កំណត់ថ្លៃដើមសម្រាប់ការថែទាំ/ សកម្មភាពរបស់បច្ចេកទេស (ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំ)

	បញ្ជាក់ពីធាតុចូល	ឯកតា	បរិមាណ	ថ្លៃដើមក្នុងមួយឯកតា	ថ្លៃធាតុចូលសរុប	% នៃថ្លៃដើមដែលចំណាយដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី
កម្លាំងពលកម្ម	watering the field 10 times per vegetation period	Persons/day	90,0	30,0	2700,0	100,0
កម្លាំងពលកម្ម	cutting of alfa-alfa and natural grass	Persons/day	45,0	30,0	1350,0	100,0
កម្លាំងពលកម្ម	Cleaning irrigation network and canal	Persons/day	12,0	30,0	360,0	100,0
ថ្លៃដើមសរុបសម្រាប់ការថែទាំដំណាំតាមបច្ចេកទេស					4410,0
ថ្លៃដើមសរុបសម្រាប់ការថែទាំដំណាំតាមបច្ចេកទេសគិតជាដុល្លារ					973,51

មតិយោបល់:

Machinery/ tools: manual labour using sickle/shovel., shovels

The slope of the plot described is 55-60%.

4.7 កត្តាសំខាន់បំផុតដែលមានឥទ្ធិពលដល់ការចំណាយ

ពណ៌នាពីកត្តាប៉ះពាល់ចម្បងៗទៅលើថ្លៃដើម:

The steepness of the slope.

5.1 អាកាសធាតុ

5.2 សណ្ឋានដី

មតិយោបល់ និងបញ្ចាក់បន្ថែមអំពីសណ្ឋានដី :

Altitudinal zone: More exactly 2150-2200m

Lanforms: Straight steep slope in high mountain area

Slopes on average: 60% steepness on the upper part of the plot, and 50-55% on the lower part.

5.3 ដី

បើអាចសូមភ្ជាប់ការពណ៌នាពីដីឱ្យបានច្បាស់ ឬព័ត៌មានដែលអាចទទួលបាន ឧ. ប្រភេទដី, pH ដី/ ជាតិអាស៊ីត, សមត្ថភាពផ្លាស់ប្តូរកាចុង, វត្តមាននីត្រូសែន, ភាពប្រៃ ។ល។:

Soil fertility is low

Soil drainage / infiltration is good

Soil water storage capacity is medium

5.4 ទឹកដែលអាចទាញមកប្រើប្រាស់បាន និងគុណភាពទឹក

មតិយោបល់ និងលក្ខណៈពិសេសផ្សេងៗទៀតលើគុណភាព និងបរិមាណទឹក​ :

Ground water table: It is a steep mountain slope

Water quality (untreated): Water comes from a spring, it is good drinking water

5.5 ជីវៈចម្រុះ

មតិយោបល់ និងលក្ខណៈពិសេសផ្សេងទៀតលើជីវចម្រុះ:

Much evidence of insects and birds, and also traces of soil fauna.

5.6 លក្ខណៈនៃអ្នកប្រើប្រាស់ដីដែលអនុវត្តបច្ចេកទេស

សូមបញ្ជាក់ពីលក្ខណៈពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀតអំពីអ្នកប្រើប្រាស់ដី:

Land users applying the Technology are mainly common / average land users

Population density: 50-100 persons/km2

Annual population growth: 1% - 2%

20% of the land users are rich (Farmer became richer after 1993).

Off-farm income specification: In addition to the fodder plot, he also has a big forest plot rented from the Forest committee, a big apple and nut orchard, and he also keeps chickens and turkeys.

Market orientation of production system: This fodder is sufficient for his own livestock

Level of mechanization animal traction: Land cultivation once in 18 years

5.7 ទំហំផ្ទៃដីជាមធ្យមនៃដីប្រើប្រាស់ដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី ក្នុងការអនុវត្ត​បច្ចេកទេស

5.8 ភាពជាម្ចាស់ដី កម្មសិទ្ធប្រើប្រាស់ដី និងកម្មសិទ្ធប្រើប្រាស់ទឹក

ភាពជាម្ចាស់ដី:

• រដ្ឋ

កម្មសិទ្ធិប្រើប្រាស់ដី:

• កិច្ចសន្យាជួល

កម្មសិទ្ធប្រើប្រាស់ទឹក:

• អាស្រ័យផលសេរី (មិនមានការកំណត់)

5.9 ការប្រើប្រាស់សេវាកម្ម និងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ

6.1 ផលប៉ះពាល់ក្នុងបរិវេណអនុវត្តបច្ចេកទេសដែលកើតមាន

ផលប៉ះពាល់លើសេដ្ឋកិច្ចសង្គម

ផលិតផល

ចំណូល និងថ្លៃដើម

ផលប៉ះពាល់ទៅលើវប្បធម៌សង្គម

ផលប៉ះពាល់ទៅលើអេកូឡូស៊ី

ដី

ជីវចម្រុះ៖ ដំណាំ, សត្វ

ការកាត់បន្ថយហានិភ័យនៃគ្រោះមហន្តរាយ និងគ្រោះអាកាសធាតុ

6.2 ផលប៉ះពាល់ក្រៅបរិវេណអនុវត្តបច្ចេកទេសដែលកើតមាន

6.3 ភាពប្រឈម និងភាពរួសនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ និងគ្រោះអាកាសធាតុ/ គ្រោះមហន្តរាយ (ដែលដឹងដោយអ្នកប្រើប្រាស់ដី)

ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ

ការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ

	រដូវកាល	កើនឡើង ឬថយចុះ	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
សីតុណ្ហភាពប្រចាំឆ្នាំ		កើនឡើង	មិនល្អ

គ្រោះអាកាសធាតុ (មហន្តរាយ) ​

គ្រោះមហន្តរាយធម្មជាតិ

	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
ព្យុះភ្លៀងតាមតំបន់	ល្អ
ព្យុះកំបុតត្បូងតាមតំបន់	ល្អ

គ្រោះមហន្តរាយអាកាសធាតុ

	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
រាំងស្ងួត	មិនល្អ

គ្រោះមហន្តរាយទឹក

	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
ទឹកជំនន់ទូទៅ (ទន្លេ)	ល្អ

ផលវិបាកដែលទាក់ទងនឹងបរិយាកាសផ្សេងៗទៀត

ផលវិបាកដែលទាក់ទងនឹងបរិយាកាសផ្សេងៗទៀត

	លក្ខណៈឆ្លើយតបនៃបច្ចេកទេសទៅនឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ
កាត់បន្ថយពេលដាំដុះ	ល្អ

មតិយោបល់:

The use of irrigation has made the technology sustainable and more tolerant to temperature increases and drought. However, if climate change leads to decreasing snow fall, this may affect the quantity and the duration of irrigation water available. Reduced irrigation water may lead to a reduced number of yields.

6.4 ការវិភាគថ្លៃដើម និងអត្ថប្រយោជន៍

តើផលចំណេញ និងថ្លៃដើមត្រូវបានប្រៀបធៀបគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច (ទស្សនៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី)?

តើផលចំណេញ និងការថែទាំ/ ជួសជុលត្រូវបានប្រៀបធៀបគ្នាយ៉ាងដូចម្តេច (ទស្សនៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី)?

មតិយោបល់:

The largest amount of money was spent on the purchase of water pipes to bring irrigation water to the site. But the farmer says that over the long-term (18 years), he has already covered this cost.

6.5 ការទទួលយកបច្ចេកទេស

• តែមួយករណី /ពិសោធន៍

បើអាច សូមបញ្ជាក់ពីបរិមាណ (ចំនួនគ្រួសារ និង/ ឬតំបន់គ្របដណ្តប់):

266 houshold in an area

ក្នុងចំណោមគ្រួសារទាំងអស់ដែលបានអនុវត្តបច្ចេកទេស តើមានប៉ុន្មាន​គ្រួសារ​ដែល​ចង់​ធ្វើ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ដោយមិន​ទទួល​បាន​សម្ភារៈ​លើក​​ទឹកចិត្ត/​ប្រាក់ឧបត្ថម្ភ?​:

• 91-100%

មតិយោបល់:

Comments on spontaneous adoption: All families that have recently come to live as individual farmers and had lands allocated to them, have mostly obtained land on steep slopes.

There is a moderate trend towards spontaneous adoption of the Technology

Comments on adoption trend: The rapidly seen benefits of the technology have attracted many farmers to apply this technology.

6.7 ភាពខ្លាំង/ គុណសម្បត្តិ/ ឱកាសនៃបច្ចេកទេស

ភាពខ្លាំង/ គុណសម្បត្តិ/ ឱកាសនៅកន្លែងរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី
For many years the farmer had no problems with fodder for his 10 cows.

ភាពខ្លាំង/ គុណសម្បត្តិ/ ឱកាស​ ទស្សនៈរបស់បុគ្គលសំខាន់ៗ
this technology is very effective in these ecological conditions for the rapid rehabilitation of, and reduction of land degradation in these low-productivity soils.
Alfalfa has been grown for the last 18 years, giving a stable hay yield.
Over many years, the pure alfa-alfa fields became mixed with grass-bean herbs, which provide much better soild cover than alfalfa alone.
Despite the 60% steep slope and low-productive soils, thanks to irrigation, the farmer can harvest three yields of hay per season, which is about 8-10 ton of high quality fodder.

6.8 ភាពខ្សោយ/ គុណវិបត្តិ/ ហានិភ័យនៃបច្ចេកទេស និងវិធីសាស្ត្រដោះស្រាយ

ភាពខ្សោយ/ គុណវិបត្តិ/ ហានិភ័យ ទស្សនៈរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ដី	តើបច្ចេកទេសទាំងនោះបានដោះស្រាយបញ្ហាដូចម្តេច?
Next year the farmer wants to plow the field and re-plant the alfalfa. He is already an old man and on such a steep slope it will be difficult

ភាពខ្សោយ/ គុណវិបត្តិ/ ហានិភ័យ ទស្សនៈរបស់អ្នកចងក្រងឬបុគ្គលសំខាន់ៗ	តើបច្ចេកទេសទាំងនោះបានដោះស្រាយបញ្ហាដូចម្តេច?
The farmer did not engage in beekeeping. Possibly because he does not have enough knowledge.	the farmer should start beekeeping which can have several benefits, including ecologically clean honey and good pollination of alfalfa, which will lead to greater seed yields and greater income.

7.1 វិធីសាស្ត្រ/ ប្រភពនៃព័ត៌មាន